Współczesna medycyna wyróżnia aż 8 typów toksykomanii, które zostały opisane w dokumentach Komisji Ekspertów WHO w 1974 roku. Są to następujące typy:
I. Morfinowy – zależność fizyczna i psychiczna; wzrost tolerancji z czasem; objawy abstynencyjne (opium, mrtadon, heroina);
II. Barbituranowo-alkoholowy – silna zależność psychiczna i zróżnicowana zależność fizyczna; umiarkowany rozwój tolerancji i niegroźny zespół abstynencyjny powodujacy kwalifikację typu jako nałogu (benzodiazepiny, meprobomat);
III. Kokainowy – silna zależność psychiczna i niemal równie silna zależność fizyczna; szybki wzrost tolerancji; poważny zespół abstynencki (liście e-coca, kokaina);
IV. Cannabis – (alkaloidy konopii) – silna zależność psychiczna; nieznaczna zależność fizyczna; brak objawów abstynencji (marihuana, haszysz);
V. Amfetaminowy – silna zależność psychiczna; brak zależności fizycznej; szybki wzrost tolerancji (met amfetamina, deksamfetamina);
VI. Khat (katyna) – umiarkowana zależność psychiczna; mała lub brak zależności fizycznej; brak zwiększenia tolerancji (catha edulis);
VII. Substancji halucynogennych - umiarkowana zależność psychiczna; mała lub brak zależności fizycznej; brak zwiększenia tolerancji (LSD, meskalina);
VIII. Lotna rozpuszczalnikowa – słaba zależność psychiczna; silne objawy toksyczne (TRI, butapren).
Typy toksykomanii różnią się od siebie typem i nasileniem zależności, pojawieniem się tolerancji, objawami zatrucia oraz szkodliwością społeczną. Ich cechą wspólną jest specyficzna degeneracja psychiczna i silne ograniczenie zdolności umysłowych oraz wyniszczenie organizmu. Co więcej, długotrwałe przyjmowanie niektórych silnych leków, jakie mogą uzależniać, na przykład barbituranów, prowadzi do uszkodzenia narządów wewnętrznych, głównie wątroby i nerek, oraz do wielu objawów ze strony układu nerwowego. Czasami leki mogą mieć odwrotne działanie, niżeli chcemy, czy nawet niż jest to zapisane w ulotce na produkcie .
Nałóg rozpoznaje się u pacjentów mających silna potrzebę przyjęcia leków, którzy rozwinęli zależność psychiczną i fizyczną. Po odstawieniu leków doznają szoku, odczuwają objawy abstynenckie, co może prowadzić nawet do śmierci. Po dłuższym przyjmowaniu leku rozwija się ponadto tolerancja. Zjawisko to powoduje osłabienie efektu pożądanego leku i konieczność zwiększenia dawki. Czasami potrzebna jest kilkakrotność dawki skutecznej na początku leczenia. Mechanizmy rozwoju lekozależności są różne. Eksperci WHO wskazują, że ryzyko rośnie z wiekiem.
Osoby po 65 roku życia 10 razy częściej przyjmują samowolnie leki w porównaniu z grupą osób w wieku 15-35 lat. Znaczenie ma też płeć. U kobiet leki przyjmowane z własnej inicjatywy to 50% leków doraźnych i 10% leków wykorzystywanych przewlekle. U osób starszych sięganie z własnej inicjatywy po zbyt dużą ilość leków tłumaczy się głównie stałą obawą o swoje zdrowie oraz sporą liczba różnych dolegliwości, z których każdą leczy się odrębnym medykamentem. Osoby młode są z kolei nastawione na leczenie każdego pojedynczego objawu, nawet drobnego, lekiem specjalistycznym tylko dla tego objawu. Mają oni też tendencję do poszukiwania najnowocześniejszych rozwiązań na danym polu, co przekłada się też na uleganie wpływom reklam i tym samym kupowanie specyfików, które wcale nie są lepsze czy chociażby nowocześniejsze, a po prostu posiadają większy budżet na promocję.